Zamanın ve Mekânın Transkripsiyonu Olarak Metin

İnsanoğlunun zaman ile yaşadığı çetrefilli ilişkiyi Tanpınar, aynı anda zamanın içinde ve dışında olma düalizmi ile tanımlıyor. İçin ve dışın birbirlerine temas ettiği çeperde beliren ân, koşut olarak insanoğlunun mekân ve zamandaki varoluşunu imliyor. Zamanın mı yoksa özne ve nesnelerin mi akış halinde olduğu bir başka sorunsalı ortaya çıkarıyor. Sürekli akıp giden zaman; Heidegger’in tanımlamasıyla dünyaya fırlatılmış insanı, karşı konulamaz sona doğru yaklaştırıyor. Özne, zaman ve mekân durdurulamaz bir devinimin sacayağını oluştururken edebiyat; bu devinimi hem tanımlayan hem metin aracılığıyla belleğe aktaran bir imkân sunuyor. Mekân ve zaman, edebiyatı var eden kavramların başında yer alır ve öznenin tahayyülü aracılığıyla mutlak ilişki halinde bulunur. Dilin kendisi; insanlar, mekân ve zaman arasındaki yakın bağlantıyı ortaya çıkarır. Aktarılan mekân gerçek ya da hayali bir coğrafyanın geçmiş, şimdi ya da gelecekteki bir ânını betimleyebilir. Edebiyat, öznenin mekâna dair duygulanımını ayrıntılı olarak tanımlamamızı sağlar. Öznenin gerek zaman içindeki yaşanmışlıkları gerekse kurguya dayalı düşünce ve betimlemeleri edebi tasvirler aracılığıyla belirginleşebilir. Geçmiş özelinde ele alındığında, belirli bir çağın fiziksel ve algısal gerçekliklerini edebiyatın çağrıştırıcı betimlemeleri aracılığıyla hafızaya alarak korumak, zamanın bir ânına dair durumunun temsilini sağlar. Edebiyat; mekâna dair temel belirsizlik olan özne ile nesne arasındaki ilişkiyi aktarılabilir kılar. Bu bağlamda metin; hayali ya da gerçek bir mekânda öznenin, nesnenin ve yaşanmışlıkların zaman özelindeki temsiline dair temsil arayüzü sunar. Zamanın ve mekânın transkripsiyonu olarak metnin açımlanabilmesi için öncelikle zaman / süre, mekân / uzam ve her birinin kesişimi durumundaki kronotop kavramları irdelenebilir.

Yazının tamamına buradan ulaşabilirsiniz.

Virüs Sanat ve Edebiyat Ortak Kitabı, Sayı:13, Ekim – Kasım – Aralık 2022