Evliya Çelebi’nin Logosferik Mekânları

Evliya Çelebi’nin deneyimlediği, ancak betimlemelerinde mekânın dünya gerçekliği ile kültürel gerçekliğini dil olanaklarıyla kurmacalaştırma durumu, logosferik mekân kavramı aracılığıyla açıklanabilir. Yunanca kökenli logos (us, söz) ve sphere (evren) kelimelerinden türetilen Logosfer, dil dünyası anlamına gelir. Logosfer; dile ait olan, dil içinde gerçeklik kazanan ve kendi bağlamını kuran yazınsal uzamı tanımlar. Özneler arası iletişimi sağlayan dil, kelimeler aracılığıyla anlam oluşturur ve insanoğlunun yaşadığı her yerde anlam bulur. 6 Mekân (topos) ve dil (logos) birbirleriyle temas yüzeyi bulunan, birbirlerine koşut bölgeleri tanımlar. 7 Mekân aracılığıyla dünyadaki varoluşunu koordinat düzleminde tanımlayarak kendisini konumlandıran insanoğlu, sahip olduğu dil sayesinde zihinsel varoluşunu gerçekleştirir. Dil; mekânın tanımlanmasında öznenin kullandığı bir araç durumundadır ve yazınsal uzamda mekânı temsil etme potansiyeli taşır. Seyahatnâme’de dil, gerek varolan mekânın tasvir edilmesinde gerekse hayali bir mekânın kurmacalaştırılmasında araç olarak değerlendirilir. Evliya Çelebi’nin kelimeler aracılığıyla tasavvur ettiği dil dünyasına dair mekânlar, iki farklı bağlamda ele alınabilir: Evliya’nın kelime türetme sonucu kurguladığı mekânlar ile halk etimolojisi aracılığıyla alternatif isim önerilerinde bulunduğu mekânlar.

Yazının tamamına buradan ulaşabilirsiniz.

Varlık Dergisi, Mart 2022